De vinger Gods in een mier

Bijbelverhalen, hoe kunnen die in harmonie worden gebracht met ontdekkingen van de wetenschap? Voor wetenschappers, predikanten, humanisten en leken was dat in de 17^de eeuw, met de groei van de kennis over de wetten van de natuur, bron van veel discussie. Algemeen beschouwde men toen de wetenschap als een nieuwe manier om Gods almacht te doorgronden. De Bijbel zelf bleef het begin en het einde van alle kennis.

Johann Jakob Scheuchzer

De Zwitserse arts en natuurkundige Johann Jakob Scheuchzer (1672-1733) deed dat anders. Hij benutte de wetenschap om de bovennatuurlijke gebeurtenissen in de Bijbel te verklaren op basis van natuurwetten: de zondvloed, de mannaregen, de doortocht door de Rietzee.In Zwitserland werd dat beschouwd als ketterij, godslastering. Zijn boek Iobi Physica Sacra (Jobs Geestelijke Natuurkunde) mocht daar niet gedrukt worden. Uiteindelijk verscheen Physica Sacra in 1733-35 in het Duitse Augsburg, in vier delen. Tussen 1735 en 1738 verscheen Scheuchzers boek ook in het Nederlands, onder de titel Geestelijke Natuurkunde, in 15 delen. Graveur I.G. Pintz maakte de 760 gravures die de verklaringen van Scheuchzer illustreerde.

De vinger Gods in een mier

In de 17e eeuw werd de microscoop voor het eerst gebruikt door wetenschappers zoals Swammerdam en Scheuchzer om de natuur nauwkeurig mee te bestuderen. Zij concludeerden op basis daarvan dat niet alleen in de Bijbel, maar ook in de wonderbare schepping van de natuur het bewijs gevonden kon worden van het bestaan van een intelligente Schepper. Die natuur was immers zo prachtig en in detail geschapen. ‘Het Boeck der Natuere’ of de ‘Bijbel der Natuur’ noemden zij hun ontdekking; de natuur was naast de Bijbel een tweede ‘boek’ waarin het bestaan van God werd geopenbaard. Zelfs in een kleine luis was volgens Swammerdam ‘de vinger Gods’ te herkennen.

Het Bijbels Museum toonde in 2017 prachtige prenten uit eigen collectie, gemaakt in opdracht van Johann Jacob Scheuchzer, waarin planten en insecten gedetailleerd zijn getekend. Eén van de prenten toonde een mier, waar de titel van de expositie naar verwijst: ‘De vinger Gods in een mier’. De geuren die corresponderen met de afbeeldingen op de prenten – zoals nardus en mirre – waren te ruiken. Zij stonden in marmeren potjes bij de prenten.